Widok na starówkę i ratusz w Złotoryi.
Które miasto można uznać za najstarsze w Polsce? Wielu wskaże Gniezno albo Kalisz, ale zgodnie z historycznymi dokumentami palmę pierwszeństwa dzierży Złotoryja. To właśnie to dolnośląskie miasto, dawniej znane jako Złota Góra, otrzymało prawa miejskie już w 1211 roku. Lokacja ta, przeprowadzona na prawie magdeburskim, czyni Złotoryję najstarszym oficjalnie udokumentowanym miastem na terenie dzisiejszej Polski.
Choć miasto nie cieszy się dużą popularnością wśród turystów, zdecydowanie zasługuje na większe zainteresowanie. Złotoryja, licząca dziś około 14 tysięcy mieszkańców, to stolica powiatu położona nad rzeką Kaczawą. Urokliwe uliczki, odrestaurowane kamienice i malownicze położenie wśród wzgórz Pogórza Kaczawskiego sprawiają, że przypomina klimatyczne miasteczka z południa Europy. Ma w sobie coś, co z pewnością może przyciągnąć gości – a do tego wyjątkowy status najstarszego miasta w Polsce.
Dlaczego rok 1211 jest tak ważny? Właśnie wtedy książę Henryk I Brodaty nadał osadzie prawa miejskie, a ceremonia odbyła się na zamku w pobliskiej Rokitnicy. To właśnie z jego inicjatywy rozpoczęła się intensywna kolonizacja tych terenów – do Złotoryi zaczęli przybywać niemieccy osadnicy: górnicy, rzemieślnicy, kupcy i rolnicy. Wcześniej, od VIII do X wieku, w okolicy mieszkali Trzebowianie, a już przed 1200 rokiem pojawili się tu niemieccy górnicy, by wydobywać złoto – stąd zarówno niemiecka nazwa Goldberg (Złota Góra), jak i polska Złotoryja.
Wydobycie złota w regionie opierało się głównie na złotonośnych piaskach przyniesionych przez rzeki Bóbr i Kaczawa. W złotym okresie górnictwa, między 1180 a 1240 rokiem, szacuje się, że rocznie uzyskiwano nawet do 48 kilogramów złota.
Po nadaniu praw miejskich rozpoczęła się organizacja miasta według wzorców prawa magdeburskiego. Władzę objął wójt, wytyczono rynek i siatkę ulic, powstały mury obronne i miejskie bramy. System ten stał się przykładem dla innych miejscowości – zarówno w sąsiedniej Wielkopolsce, państwie krzyżackim, jak i w dużych miastach takich jak Toruń, Gniezno, Wrocław czy Legnica – które prawa magdeburskie przyjęły dopiero później.
Złotoryja może dziś poszczycić się wieloma zabytkami, które z pewnością zachwycą miłośników historii i architektury. W rejestrze zabytków znajdziemy m.in.:
- Starówkę, czyli Stare Miasto,
- kościół Narodzenia NMP z XIII wieku,
- kościół św. Mikołaja, położony na dawnym wzgórzu górniczym,
- dawny klasztor franciszkanów z kościołem św. Jadwigi,
- fragmenty średniowiecznych murów obronnych i Basztę Kowalską,
- mauzolea na cmentarzu komunalnym,
- dawną katownię z XVIII wieku,
- zabytkowe domy przy ul. Konopnickiej, Mickiewicza i Piłsudskiego,
- młyn mieszkalny z XVII wieku,
- oraz wieżę ciśnień z XVIII wieku.
Złotoryja to prawdziwa perełka z bogatą historią i niepowtarzalnym urokiem, która wciąż czeka na odkrycie przez szersze grono turystów.
gazetawroclawska.pl